Beskid Niski. Jednodniowa wędrówka po krainie Łemków z psem włóczykijem

Każdy, niezależnie od wieku, płci, statusu społecznego, bez znaczenia czy w związku czy poza nim, każdy czasem ma potrzebę pobycia sam na sam z sobą. Powody bywają najróżniejsze. Czasem trzeba pozbierać myśli nieuporządkowane, ułożyć je w logiczny ciąg, odnaleźć sens, tam gdzie się go nie widzi, czasem trzeba po prostu odpocząć od świata, wyciszyć. Tak było i wtedy. Nie pamiętam już powodów, ale ta wędrówka, choć zaledwie jednodniowa, zapisała się w mojej głowie jak żadna inna. Chwile mentalnej intymności, jakie sobie wtedy zafundowałam zaprocentowały tym, co najbardziej kocham w samotnym włóczeniu się po magicznej krainie, jaką jest Beskid Niski – poczuciem niepowodowanego niczym konkretnym szczęścia, psychicznego odprężenia, poczuciem bliskości z naturą, niezakłóconym przez drugiego człowieka.

Najczęściej o to właśnie chodzi w moich samotnych wyjazdach w góry, w pozbawiających tchu wędrówkach czy przejażdżkach rowerowych. Szczęściarzem jest ten, kto takiego stanu doświadczył i rozumie o czym tutaj piszę.

– Cześć, jak wygląda obłożenie schroniska w najbliższy weekend? Znajdzie się miejsce dla dziesięciu osób?
– Cześć, kawałek podłogi zawsze się znajdzie, ale uprzedzam, że towarzystwo może nie do końca wam odpowiadać.
– O! A kto do was przyjechał?
– Banda rozwrzeszczanych nastolatków. Ale jak chcecie, to dam Wam namiary na zaprzyjaźnioną łemkowską rodzinę, u nich pewnie będą wolne miejsca.

I w ten oto sposób, w piątkowe popołudnie dziesięć osób w różnych częściach Polski zamknęło drzwi swoich biur, usiadło za kierownicami i przyjechało do Bartnego w Beskidzie Niskim. Bez okazji. Z chęci spotkania się i połażenia po tym uroczym zakątku Polski.

Bartne, Kornuty, Wapienne… to miejsca szczególnie mi bliskie. Z nimi wiąże się jedno z moich najwcześniejszych, a zarazem najprzyjemniejszych wspomnień z dzieciństwa. Miałam wtedy może trzy, może cztery lata. Przyjechaliśmy do Wapiennego na kilka dni z rodziną, pod namiot. Pamiętam nieprawdopodobnie dużo. Namiot Watra. Kto miał, ten wie jak trudno było go rozstawić i ile to trwało. Nic do niczego nie pasowało. Dla małego dziecka obserwacja tego co robią starsi członkowie rodziny była w tym przypadku nie lada atrakcją, tym bardziej, że prawie każda próba złożenia tego ustrojstwa do kupy wiązała się ze śmiechem jednych i zdenerwowaniem innych. Kornuty. Ogromne głazy, których wielkość przekraczała najśmielsze wyobrażenia małej Natalki. I wreszcie ten nieszczęsny pieniek, który okazał się być miękkim krowim plackiem, w którego sam środek wlazła mała nóżka, chcąc przyjąć zawadiacką postawę rodem z westernów. Wiecie – jedna noga podparta na pieńku, ręce w kieszeniach i mina wyrażająca serdeczne poważanie dla wszystkich i wszystkiego. Skończyło się inaczej.

– Mamooooo
– Co Natalko?
– Wdepłam w cooooś
– W co wdepłaś?
– W coś miękkiegoooo

To był ten dzień. Ten, kiedy potrzeba samotnej wędrówki jest silniejsza niż chęć spędzenia czasu ze znajomymi. Pokazałam im na mapie dokąd idę, wrzuciłam do plecaka prowiant, coś do picia, mapę, kompas i czołówkę, i poszłam w siną dal, machając im na pożegnanie. Na szczęście to sami swoi. Każdy z nich rozumie, każdy czasem ma dokładnie tak samo. Nikt się nie obraża, nie namawia do zmiany planów, nie doszukuje drugiego dna. Każdy wie, że wieczorem spotkamy się przy nalewce domowej roboty, jednej, drugiej, trzeciej i spędzimy długie godziny na relacjonowaniu tego co zobaczyliśmy, na rozmowie o górach, Łemkach, historii.

Podreptałam samotnie w kierunku połyskujących cebulek drewnianych cerkwi, cmentarzy z I Wojny Światowej, ukrytych przed przypadkowymi oczami w lesie, w kierunku Rezerwatu Kornuty.

Zdjęcia cerkwi pochodzą z serwisu wikipedia.org

Krok za krokiem, przesuwał się przed moimi oczami prawie sielankowy krajobraz polsko – łemkowskiej wsi. Zieleń trawy tak świeża i soczysta, że aż kłuje w oczy, białe chmurki na intensywnie niebieskim tle, tu krówka, tam kózka, cerkiew, kapliczka. Idealny obrazek psuły jedynie stare, w większości opuszczone, częściowo zawalone łemkowskie chyże, przypominające o swoich dawnych mieszkańcach.

I cmentarzyk z typowymi łemkowskimi nagrobkami. Pośród nich jeden wyjątkowy – zrobiony z koła żarnowego. Podobno to najstarszy nagrobek w Bartnem.

W drzwiach nowej cerkwi wita mnie młoda, bardzo sympatyczna kobieta. Krótka wymiana zdań i już wiem, że opiekuje się obydwiema cerkwiami. Widząc moje zainteresowanie obiektami, sama z siebie proponuje, że mnie po nich oprowadzi. Zauważam błysk radości w jej oczach zaraz po tym, kiedy bez tłumaczenia czegokolwiek wyciągam z plecaka chustkę – stałe jego wyposażenie – i nałożyłam ją na głowę i ramiona przed wejściem do świątyni. Nie znam się ani na religiach ani na obyczajach świątynnych, ale jedno mam zakodowane – okazać należyty szacunek, niezależnie od tego czy jestem w cerkwi w Beskidzie Niskim, czy w meczecie w Sarajewie. Nie muszę tego rozumieć, wystarczy, że stosuję się do ogólnie przyjętych zasad. Dlatego właśnie zawsze, będąc w tych rejonach, noszę przy sobie chustkę.

Krótka prezentacja świątyni przerodziła się w wyczerpujący wykład o każdym elemencie ikonostasu, o zwyczajach, o tym jak wygląda msza w cerkwi. Widać było, że moja rozmówczyni żyje tym tematem. Nie musiała mnie namawiać do zobaczenia jeszcze starej, nieczynnej już, zabytkowej cerkwi, znajdującej się kilka kroków dalej, po przeciwnej stronie ulicy. Tylko na to czekałam. Takie miejsca są magiczne. Zapach kilkusetletniego drewna przesiąkniętego dymem kadzideł, przytłumione światło, skrzypiąca podłoga, zgromadzone we wnętrzu przedmioty, malowidła… to zawsze robi wrażenie.

To było bardzo pouczające i przemiłe spotkanie. Wrzuciłam do skarbonki symboliczny datek na utrzymanie obiektu i powędrowałam dalej. Mój samotny spacer nie trwał jednak długo. Nagle, nie wiadomo skąd, pojawił się za mną mały psiak, który spokojnie szedł dwa kroki za mną i miałam wrażenie, że się uśmiechał. Ale tego dnia wszystko się do mnie uśmiechało. Jestem przyzwyczajona do tego, że psy lgną do mnie, nawet wtedy, kiedy staram się reagować na nie obojętnością, dlatego asysta małego czworonoga niespecjalnie mnie zdziwiła. Zdziwiło mnie natomiast to, że nie zawrócił po jakimś czasie do swojego domu. Nie zawahał się ani przez moment nawet wtedy, kiedy zmieniłam kierunek marszu po minięciu starego betonowego austriackiego drogowskazu, prowadzącego na cmentarz wojskowy.

Nie zawahał się nawet wtedy, gdy z mijanej chaty wyszedł nam na spotkanie wielki bernardyn. Malec jedynie popatrzył na mnie niepewnym wzrokiem, z miną wyrażającą prośbę „ratuj mnie, pańciu”, po czym zaczął wspinać się na moje nogi. Wzięłam go na ręce… i chyba w tym momencie przegrałam sprawę, a może raczej powinnam powiedzieć, że wygrałam nowego przyjaciela.

Pieseczek towarzyszył mi już do końca mojej wędrówki. Dzielnie pokonywał rwące strumienie i łąki porosłe trawami po kolana. Razem ze mną odwiedził zabytkowy galicyjski cmentarz wojenny nr 69 i taplał się w błocie mocno podmokłej stokówki. Trzymał się zawsze w zasięgu wzroku, raz z przodu, raz z tyłu, ale najczęściej blisko przy nodze. Zaczęłam psiakowi robić nawet dowcipy – kiedy wyprzedził mnie zbytnio, chowałam się za drzewem i z zaciekawieniem obserwowałam jak mnie szukał. A kiedy znalazł – jego radość nie znała granic. Dzieliłam się z nim kanapkami i wodą, w efekcie czego spałaszował pół mojego prowiantu, ale droga była długa, nie mogłam pozwolić aby opadł z sił. Po powrocie chciałam odnaleźć jego właściciela i przekazać mu małego uciekiniera.

Galicyjski cmentarz nr 69 z I Wojny Światowej w Bodakach

Mocno okrężną drogą, ale doszliśmy w końcu do rezerwatu skalnego Kornuty. Jakież było moje zdziwienie, gdy zobaczyłam te niebotyczne skały, które zapamiętałam z dzieciństwa, w mocno zminiaturyzowanej wersji. Trzeba przyznać, skala zmieniła mi się w dużym stopniu. Kornuty w porównaniu do Prządek wyglądały mizernie, ale i tak fajnie było pojawić się tam po latach, odkurzyć wspomnienia.

Z Kornutów do Bartnego jest nie dalej niż o rzut beretem. Dodatkowo jest z górki. Wróciliśmy zatem do wioski szybciej niż przypuszczałam, pokonując po drodze dość rozległe mokradła. Zaraz po powrocie udałam się do siedmioletniej wówczas córki gospodarzy

– Paulinka, wiesz czyj to piesek?
– No pewnie, to [tu padło imię psiaka] od [tu padło nazwisko ludzi z drugiego końca wsi]
– No to biegnij do rodziców zapytać, czy możesz pojechać ze mną go odwieźć.

Kilka minut później czekała mnie jeszcze jedna przyjemność. Przyszłam do rodziny łemkowskiej w towarzystwie małej Łemki. „Sława Jesu Christi!” zawołała Paulinka przy bramce. Jakże miło słuchało się ich rozmowy, w tym pięknym, melodyjnym języku. Paulinka opowiadała im historię tego jak psiak przewędrował ze mną 20 km, jak się zachowywał, co zjadł i ile wypił. Właściciele ogromnie się ucieszyli widząc zgubę całą i zdrową, zresztą z wzajemnością. Problem pojawił się parę chwil później – piesek, choć ucieszył się na ich widok, ani myślał z nimi zostać. Ewidentnie chciał wrócić ze mną. Serce rozpadło mi się na kawałki na widok mojego przyjaciela, wyrywającego się swoim właścicielom. Ale tak trzeba było zrobić. Pierwsza lekcja życia za pieskiem.

Dzień chylił się już ku końcowi, kiedy wrócili moi znajomi. Oni wybrali zupełnie inny kierunek wędrówki, obfitujący w równie ciekawe miejsca co moja trasa. Długo dzieliliśmy się wrażeniami, oglądając przy tym zdjęcia i kosztując domowych specjałów wysokoprocentowych.